Tradycyjna medycyna chińska istnieje od ponad 2 tys. lat. Według filozofii Wschodu ciało i umysł człowieka są ze sobą ściśle powiązane, podobnie jak człowiek i natura.
Medycyna chińska szuka różnych sposobów na odnalezienie harmonii z naturą i jej zrozumienie.
Filozofia równowagi życiowej w medycynie chińskiej opiera się na teorii pięciu żywiołów;
(drzewo, ogień, ziemia, metal i woda) i pięciu przemian (narodziny, wzrost, dojrzałość, zbieranie i spoczynek). Według tej filozofii zdrowie zależy od równowagi między tymi żywiołami i przemianami. Medycyna chińska skupia się na holistycznym podejściu do człowieka i pomaga w zdrowieniu całego organizmu, a nie tylko objawów choroby.
Energia Qi – kluczowa koncepcja medycyny chińskiej
Medycyna ta opiera się na filozoficznym ujęciu „energii witalnej” – Qi. Wyróżniamy 12 głównych meridianów (kanały QI). Każdy z nich jest powiązany z określonym ważnym narządem lub układem funkcjonalnym. Poprzez te meridiany – tzw. kanały energetyczne Qi dociera do każdej komórki naszego ciała.
Energia życiowa przejawia dwa stany na yin i yang. Yang jest uosobieniem aktywnej, twardej energii męskiej natomiast yin jest bierną, elastyczną energią kobiecą. Nie mogą one bez siebie istnieć i wzajemnie od siebie zależą. Są jak dwie różne strony tej samej monety. Ich esencja jest prawdopodobnie najlepiej reprezentowana przez symbol yin-yang. Ten symbol to okrąg podzielony zakrzywioną linią na dwie części: białą i czarną. Wewnątrz każdego z nich znajduje się małe kółko w przeciwnym kolorze.
Zakrzywiona linia mówi o ciągle zmieniającej się równowadze yin i yang, a małe kółka pokazują, że każdy zawiera elementy drugiego. Taka interpretacja symbolu jest zgodna z chińskim przekonaniem, że wszechświat nieustannie się zmienia. A będąc nieodłączną częścią tego świata, my też się zmieniamy.
Zasady medycyny chińskiej – dążenie do równowagi i harmonii w życiu.
Tak jak wspomniano – wszystko w naszym otoczeniu ulega stałym zmianom, zmiany przebiegają na poziomie wewnętrznym, chociażby w związku z dojrzewaniem i starzeniem się, jak i pod wpływem czynników zewnętrznych począwszy od czynników klimatycznych – zimno, ciepło, mokro, sucho itp. aż do zmian pod wpływem bodźców na poziomie emocji.
Wszystkie te czynniki wpływają na ruch Qi w organizmie ludzkim, mogą ten ruch przyspieszać, spowalniać, czy nawet zatrzymywać, mogą wyczerpywać Oi lub inne życiowe substancje, mogą dotyczyć tylko jednego aspektu Qi np. Yang lub Yin.
Mając powyższe na uwadze zdrowie według medycyny chińskiej to dążenie do równowagi w przepływie Qi, dążenie do utrzymania optymalnego stanu substancji odżywczych i zapewnienia nieustannego koła przemian. W odniesieniu do modelu zachodniej opieki zdrowotnej- medycyna chińska jest wszechstronna, ponieważ ma w centrum zainteresowań całego człowieka wraz z jego emocjami i duchowością.
Celem diagnozowania w medycynie chińskiej jest rozpoznanie braku równowagi energii życiowej i jej dysproporcji. W związku z tym terapia powinna pomóc osobie przywrócić równowagę tejże energii, przywrócić harmonię, a finalnie dążyć do zdrowienia. W tradycyjnej medycynie chińskiej terapia jest bardzo indywidualna. Jeśli do gabinetu zgłaszają się dwaj pacjenci z tymi samymi objawami, to nie oznacza, że ich terapia będzie taka sama. Terapeuta patrząc na „gałęzie” choroby zawsze szuka jej „korzeni”. Terapeuci w medycynie chińskiej stosują od lat te same metody badawcze: oglądanie pacjenta, oglądanie diagnoza z języka, słuchanie, badanie palpacyjne, badanie pulsu, wywiad. Ciekawym aspektem tradycyjnej medycyny chińskiej, który pomaga w postawieniu diagnozy jest stan języka: terapeuta określa jego kolor, grubość, nalot, zmiany na ciele języka. Metody te są wykorzystywane do oceny ośmiu głównych przyczyn źródłowych.
Ich istotą jest zrównoważenie następujących czterech przeciwieństw: yin i yang; ciepło i zimno; -brak i nadmiar; wewnętrzny i zewnętrzny.
Proporcje w diecie według medycyny chińskiej
Właściwe odżywianie w medycynie chińskiej jest podstawą dobrego życia. Z niezmiennych kanonów w starożytnych Chinach wynika, że szacunek dla własnego zdrowia to przestrzeganie ścisłych zasad żywieniowych. Jedzenie spożywane przez człowieka może być przyczyną choroby jak i lekarstwem na nią. Nie ma podziału na produkty złe i dobre jeżeli z góry zakładamy odrzucenie jedzenia “śmieciowego”, konserwowanego, wysoko przetworzonego i tzw. martwej żywności. To naturalne, że powinniśmy codziennie wybierać zdrową żywność. Człowiek powinien się obserwować, odczytywać sygnały ze swojego organizmu, informujące o zaburzeniu równowagi, czy ryzyku choroby po spożyciu danego składnika pożywienia.
Odżywianie i składniki, jakimi można się karmić, sposób ich przygotowania zależy od kondycji organizmu. Przy pełnym zdrowiu dobrze jest skorzystać z różnorodności pożywienia, aby zapewnić sobie bogactwo witamin, minerałów i składników budulcowych. Odżywiając się należy również wziąć pod uwagę wiek osoby, małe dzieci z niewykształconą w pełni siłą trawienia i transformacji spożywają jedzenie łatwostrawne, począwszy od mleka matki, poprzez gotowane warzywa i przygotowane na sposób lekkostrawny delikatne mięsa, w wieku starszym siły i zdolności transformacji jedzenia znowu zmniejszają się i takie osoby należy karmić lekkimi zupami, ciepły pożywieniem, wstępnie spreparowanym. W chorobie proporcje składników i sposób przygotowania uzależniamy od diagnozy i postępujemy tak, żeby przywrócić utracona równowagę. Decyzję o odżywianiu również podejmujemy w zależności od pory roku, pogody, potrzeb – czy danie rozgrzewające, czy chłodzące, bo niektóre dania nadają się tylko do określonych klimatów i pór roku, wieku i budowy ciała Zimą w Polsce, kiedy Yang wchodzi do środka organizmu można sobie pozwolić u osoby zdrowej na jedzenie wymagające większej mocy ognia trawiennego, zaś latem kiedy na zewnątrz jest gorąco i Yang wychodzi ku powierzchni osłabiając siły trawienne – mamy apetyt na posiłki lekkostrawne, co niekoniecznie oznacza surowe produkty. Tak więc warto zgłosić się po poradę do terapeuty medycyny chińskiej, szczególnie dietetyki, żeby uchronić się od błędów żywieniowych i wspierać swój organizm w równowadze na długie lata.
Kuchnia 5 przemian – podział na pięć elementów
Teoria pięciu elementów znalazła szerokie zastosowanie nie tylko w medycynie, ale w sztuce, muzyce, ale także w odżywianiu. Kuchnia pięciu elementów to tradycyjna metoda gotowania, która ma swoje korzenie w starożytnej kulturze chińskiej. Należy wziąć pod uwagę, że kuchnia 5 przemian opisywana w popularnych książkach kucharskich, jest dużym uproszczeniem zasad dietetyki według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.
Główną ideą metody jest stworzenie w przygotowywanych pokarmach równowagi pięciu podstawowych żywiołów – drzewa, ognia, ziemi, metalu i wody, co z kolei wpływa na poprawę zdrowia i samopoczucia. Każdy z nich oddziałuje na organizm i dostarcza energii niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Wszystkie elementy są ze sobą w stałej zależności między innymi wyróżnia się cykl tworzenia i cykl kontrolny. Zgodnie z cyklem tworzenia Woda daje życie Drzewu – Drzewo karmi Ogień -Ogień tworzy Ziemię – Ziemia rodzi Metal, Metal daje życie Wodzie. Zgodnie z cyklem kontrolnym- Drzewo nadawane ma granice przez Metal, Ogień jest kontrolowany przez Wodę, Woda kontrolowana jest przez Ziemię, Ziemia kontrolowana jest przez Drzewo, a Metal kontrolowany jest przez Ogień.
Do każdego elementu przypisany jest określonym smak. I tak: Ogień to smak gorzki, Ziemia -słodki, Metal -ostry, Woda -słony, a Drzewo -kwaśny.
Każdy ze smaków ma swoją konkretną funkcję i działanie terapeutyczne
- słodki – odżywia, wzmacnia, harmonizuje, nawilża
- smak ostry – porusza Qi, otwiera pory, zmniejsza stagnację, rozprasza
- smak słony – chłodzi, nawilża, ściąga w dół, zmiękcza, rozluźnia
- smak kwaśny – działanie ściągające, gromadzi i chroni płyny
- smak gorzki – osusza, kieruje w dół utwardza
Każdy smak ma swój dominujący ruch np. Wznoszący, rozpraszający, opadający, dośrodkowy, smak słodki nie ma swojego ruchu.
Kolejnym istotnym elementem jest termika poszczególnych pokarmów: dzieli się ją na gorącą, ciepłą, neutralną, chłodną i zimną.
Opierając się na teorii pięciu elementów musimy przestrzegać kilku zasad podczas gotowania – najczęściej kolejnością dodawania składników z uwzględnieniem smaków i elementów według cyklu tworzenia i zbilansowaniem produktów w naczyniu pod kątem smaków i termiki. Wszystkie te zabiegi mają na celu stworzenie harmonii między wszystkimi elementami. Istotnym elementem zmieniającym właściwości przygotowanej potrawy jest też sposób gotowania- np. przygotowanie potrawy bez obróbki termicznej, gotowanie na parze, duszenie, smażenie. czy grillowanie bardzo zmieniają ostateczną równowagę energetyczną Yin do Yang – całej potrawy. Gdzie gotowanie na parze i duszenie jest bardziej Yin, a smażenie i grillowanie bardzo „Yangizuje” potrawę.
Prawidłowo wprowadzając do organizmu potrawy oparte na pięciu smakach, harmonizujemy nasz organizm, przyczyniając się do poprawy naszego zdrowia.
Pięć smaków pokarmów a ich wpływ na zdrowie.
Wykorzystując pięć smaków w swojej kuchni bilansujemy jedzeniem wszystkie narządy. Im więcej smaków w jednym naczyniu, tym lepiej odżywione zostaną poszczególne narządy. Osiągniemy ten cel przygotowując potrawy z dużą ilością przypraw i ziół. Utrzymując w równowadze różne cechy poszczególnych substratów tworzymy potrawy odżywcze, łatwo przyswajalne, wspierające zdrowie fizyczne i nastrój. Inaczej postępujemy w przypadku braku harmonii, objawach niedoboru lub nadmiaru tu używamy jedzenia jako formę terapii. W przypadku zaistnienia objawów chorobowych polecam zwrócić się po fachową poradę do Dietetyka Tradycyjnej Medycyny Chińskiej- żeby działając na własną rękę nie pogłębić problemu zdrowotnego.
Każdy smak opisany wcześniej jako wspierający i o określonych cechach, może w nadmiarze lub w niewłaściwy sposób użyty doprowadzić do zaburzenia i choroby.
Przykładem może być smak słodki, który jest odżywczy i wspierający np. przedstawicielami mogą być dynia, kukurydza, masło, kurczak, ale spożywany w nadmiarze w postaci smaku słodkiego skoncentrowanego- np. słodyczy, cukru może powodować zbyt duże nawilżenie, aż do powstania patogennej wilgoci i śluzu- powodując stany zapalne zatok, oskrzeli, chronicznego zmęczenia, ociężałości i otyłości.
Nadmiar smaku ostrego może skutkować pojawieniem się np. objawów gorąca, i wywoływać dolegliwości skórne, alergie, swędzenie, lub wewnętrzny niepokój i bezsenność.
Nadmiar smaku kwaśnego może w przypadku wniknięcia zewnętrznych patogenów „przepchnąć” je do głębszych warstw organizmu i pogorszyć przebieg choroby, może też negatywnie wpływać na skurcze mięśni, stany zapalne stawów.
Smak gorzki może powodować ruchy w dół – przeczyszczenie i biegunki, a ciepły gorzki jak nap. kawa może wpływać na odwodnienie, niszczenie płynów,
Sezonowość w diecie według medycyny chińskiej
Wszystkie wszechświaty są ze sobą połączone i oddziałują na siebie. Aby prawidłowo funkcjonował, musi być zachowana w nim równowaga. Dlatego człowiek jako mikrokosmos podlega tym samym prawom co makrokosmos. Żywność sezonowa opiera się na uniwersalnych prawach natury, które są niezmienne i odnoszą się do człowieka jako elementu tego ekosystemu. Zaburzenie równowagi w organizmie, brak pewnych składników lub energii, lub nieprawidłowe jej krążenie nazywamy chorobą. Z tego powodu wiele uwagi należy poświęcić zapobieganiu chorobom. Układając dietę według sezonu bierzemy pod uwagę środowisko i klimat, w którym żyjemy. Takie jedzenie jest dla nas łatwo przyswajalne. Można go używać w każdej chwili, w każdej kulturze i w każdym klimacie, bez posiadania egzotycznych przypraw czy wybitnych umiejętności kulinarnych. Dzięki takiemu sposobowi odżywiania możemy przestać liczyć kalorie i wartości odżywcze oraz ilość witaminy i minerały W medycynie chińskiej nadwaga utożsamiana jest z chorobą, a jedzenie z lekarstwem. Jedną z podstawowych zasad jest uważna obserwacja środowiska i przyrody w jakim żyjemy- jakie warzywa i owoce rosną w danym sezonie – do czego mamy prosty dostęp- bez używania skomplikowanej linii dostawy z drugiego krańca świata. Ważne jest też jakie pożywienie jesteśmy w naturalny sposób zdolni przechowywać. Z powyższych faktów wynika, że żyjąc w klimacie umiarkowanym np. zimą nie należy sięgać po owoce cytrusowe- mocno wychładzające w okresie zimna panującego na zewnątrz. Kolejną ważną zasadą jest zrozumienie, że w okresie zimnych miesięcy – energia o charakterze Yang – wędruje głębiej do wnętrza organizmu – tam też jest wtedy potencjał ciepła i trawienia- możemy pozwolić sobie na mięso i orzechy- produkty bogate i wymagające sporego wysiłku przy trawieniu – nota bene – produkty akurat dostępne w przyrodzie w tym okresie. W lecie nasze Yang wychodzi na zewnątrz, a w środku jest Yin- bardziej zimne ni z mniejszym potencjałem trawienia- stąd mamy ochotę na warzywa, nowalijki i dostępne owoce – jednak mając na uwadze niższy potencjał trawienia należy unikać nadmiaru surowego – skupić się na lekkiej obróbce termicznej- na parze, blanszowaniu lub duszeniu- aby organizm mógł odżywiać się dobrym jedzeniem.
Dodatkowe zasady spożywania posiłków w medycynie chińskiej.
Chińczycy do dziś ściśle przestrzegają zasad dotyczących godzin spożywania posiłków. Na śniadanie najlepszy czas to od 7.00 do 9.00 rano. Żołądek jest najbardziej aktywny. W tych godzinach możemy jeść do woli, wszystko wyjdzie nam na zdrowie. Od 15.00 do 17.00 to idealna pora na herbatę ze słodkim deserem. Jest to czas aktywności pęcherza. Płyn nie będzie zalegał w organizmie i wypłucze wszystkie toksyny. Od 17.00 do 19.00 – obiad, ale nie za ciężki. I bardziej płynny. To czas aktywności nerek. W godzinach od 19.00 do świtu żołądek musi odpocząć. Jedzenie zjedzone w tym czasie będzie leżeć w żołądku do rana, ponieważ organizm musi skierować swoją siłę, aby przywrócić swoje funkcje, a nie trawić zalegający pokarm. Jeżeli uprawiamy sport lub stosujemy inna aktywność fizyczna należy pamiętać, aby zjeść główny (ciężki) posiłek nie później niż 3 godziny przed zajęciami sportowymi i nie wcześniej niż 40 minut po zakończeniu ćwiczeń. Lekkie jedzenie można zjeść nie później niż 2 godziny przed zajęciami i nie wcześniej niż 1,5 godziny w przeciwnym razie „przekąska” zostanie natychmiast wchłonięta i bardzo szybko będziemy znowu głodni.
Detoksykacja organizmu w diecie chińskiej
Odżywiając się prawidłowo z uwzględnieniem osobistych predyspozycji- oraz wszystkich zasad omówionych powyżej- nie ma konieczności podejmowania specjalnych działań detoksykacyjnych. Należy jednak wziąć pod uwagę, że organy bezpośrednio biorące udział w przetwarzaniu pokarmów jak żołądek, jelito cienkie i jelito grube są określane mianem narządów pustych, czyli pracując transportują porcje pożywienia w dalsze odcinki pozostając ostatecznie w większości czasu puste. W dzisiejszych czasach przejedzenia i otyłości- istotne żeby o tym pamiętać. W nawiązaniu do powyższego obok stosowania zasad dietetyki tradycyjnej medycyny chińskiej poleca się coraz częściej praktykowanie tzw. postu przerywanego, czyli wyznaczonego okna żywieniowego i czasu całkowicie pozbawionego spożywania jakichkolwiek pokarmów poza wodą i ziołami.
Okresowe posty i jedzenie łatwostrawnych, warzywnych gotowanych potraw, biorąc pod uwagę warzywa ekologiczne, może stanowić rodzaj oczyszczania i detoksykacji. Ważne jest, aby za każdym razem brać pod uwagę stan organizmu i nie narzucać wyczerpujących kuracji osłabionym osobom.
Wzmocnienie konkretnych narządów w diecie chińskiej
Słuchaj swojego organizmu – istotna zasada medycyny chińskiej. Układając dietę dla danego człowieka – terapeuta lub dietetyk bierze pod uwagę jego stan organizmu, wiek, płeć, budowę ciała, przebyte choroby, warunki życia, klimat, porę roku itp. Wraz ze zmianą tych czynników zmieniają się również zalecenia żywieniowe. Ponadto zalecane produkty nie stanowią całej diety, a jedynie jej główną część. W stanach zaawansowanych nierzadko sama dieta dla wzmocnienia nie wystarczy, należy dołączyć terapie ziołowe oraz akupunkturę. Jednak stosując ogólne zasady dla wzmocnienia organu i jego funkcji trzeba połączyć organy ze smakiem –
słodki- żołądek, śledziona,
ostry- płuca, jelito grube
słony- nerki, pęcherz moczowy
kwaśny- wątroba, woreczek żółciowy
ostry- serce, jelito cienkie
Mając taką wiedzę możemy prowadzić profilaktykę. Jednak w przypadku syndromów patologicznych taka wiedza nie wystarczy – wtedy posługujemy się bardziej złożonymi zależnościami.
Kuchnia Pięciu Żywiołów przynosi wymierne korzyści zdrowotne. Potrawy przygotowane tą metodą mają niepowtarzalny smak i aromat. Ale to nie wszystko – każdy element użyty do gotowania jest źródłem określonej energii, która oddziałuje na organizm człowieka. Dobre zdrowie w znacznym procencie zależy od tego co i jak jemy, w chorobie sukces wyzdrowienia to zawsze zmiany w odżywianiu, które są niezbędne i wspierają każdą inną terapię.
